Zaryte

Ta wieś powstała najpóźniej w połowie XVI wieku w ramach dóbr królewskich starostwa stężyckiego. W tym czasie nazwę wsi zapisywano jako  Żarithe lubZarythe. Nazwa ma pochodzenie topograficzne.

Pierwsze informacje o tej miejscowości pochodzą z „Lustracji dóbr królewskich województwa sandomierskiego z 1564 roku”. Tak opisano wieś podczas lustracji „W tej wsi kmieci 17, każdy na półłanku siedzi, płacą (…) czynszu po 12 groszy z łana[1].

Mieszkańcy wsi pracowali na polach folwarku zadybskiego. Wykonywali „wszystkie roboty polne[2]. Oprócz obowiązku pracy na polach folwarcznych i płacenia czynszu kmiecie z Zarytego mieli obowiązek oddawania danin w naturze, czyli owsa, po 4 korce z łana, oddawali też do dworu określoną ilość kur i jaj. Oprócz kmieci, czyli bogatszych chłopów we wsi mieszkali też zagrodnicy, czyli chłopi mający tylko zagrodę i niewielki obszar ziemi. Zagrodników było we wsi 2 i płacili czynsz, jeden  24 grosze  a drugi  5 groszy.

Mieszkańcy wsi zwolnieni byli od obowiązku „stacji”, czyli specjalnych posług na rzecz orszaku królewskiego, jeżeli by ten przejeżdżał przez wieś.

Kmiecie z Zarytego podobnie jak mieszkańcy wsi starostwa ryckiego zajmowali się też bartnictwem, ale „Skarżyli się na pograniczną szlachtę, iż je biorą z KJM (Króla Jego Mości przyp. L.Z.)lasów, barci im psują, porębują i wykopują[3]. Zapewne chodziło o sąsiadujące wsie prywatne: Kłoczew, Jagodne i Wola Zadybska.

W latach sześćdziesiątych XVI wieku Zaryte oraz sąsiednie wsie królewskie związane z folwarkiem w Zadybiu zostały oddzielone od tenuty ryckiej i stały się tak zwaną dzierżawą zadybską. Dzierżawa zadybska była dzierżawiona różnym bogatym rodom.

W pierwszej połowie XVII wieku wieś trochę zubożała i mieszkało w niej 14 kmieci, ale za to postawiono we wsi niewielki młyn. Wieś w tym czasie zamieszkiwało około 80 osób.

Jednak najgorsze przyszło podczas potopu szwedzkiego i tuż po nim. W czasie wojny ze Szwecją w latach 1655-1657 liczne wojska, jakie tędy maszerowały siały zniszczenie. Po wojnie, wojska polskie, które nie otrzymywały żołdy „wybierały” go same z wsi królewskich.

Efektem tego było to, że gdy w 1661 roku dokonano kolejnej lustracji tej wsi „(…)kmiecia żadnego i zagrodnika nie masz, jeno chałupnicy dwa są, którzy nic nie płacą ani dają, jeno pieszo robociznę odrabiają(…) młynek cały spustoszał[4] 

Chałupnicy byli najniższą i najuboższą grupą społeczną pośród chłopstwa. Chałupnicy z Zarytego nie płacili czynszów, ponieważ byli zbyt biedni. We wsi mieszkało tylko dwóch chałupników zapewne z rodzinami , a to oznaczało, że wieś liczyła około 10 mieszkańców.

Zaryte powoli wychodziło z upadku i lustracja dóbr królewskich z 1789 roku informuje, że  w Zarytem mieszkało 14 zagrodników, czyli uboższych chłopów posiadających niewielkie nadziały ziemi. Każdy z zagrodników płacił po 15 groszy czynszu. Była to mała wieś przynosząca zaledwie 12 zł dochodu rocznie.  Tak opisywano wieś w tym czasie „Wieś Zaryte o ćwierć mili od Zadybia ma chałupę starą na szynk obróconą. Tu należy młyn zwany Olszyniak o 1 kamieniu, z foluszem i stępami, na wodzie ze stoków, przy którym staw nie rybny. (…) Gronta tej wsi są mizerne[5].

W końcu XVIII wieku w tej osadzie mieszkało 59 osób w tym 7 Żydów.

Po 1795 roku Zaryte jak i inne wsie królewskie stało się wsią rządową. W 1827 roku w tej miejscowości było 15 domów i 98 mieszkańców.

W 1833 roku dobra rządowe Zadybie zostały sprzedane prywatnym osobom a w 1864 roku nastąpiło uwłaszczenie ziemi w tej wsi. Powstała wtedy samodzielna osada w gminie Kłoczew.  W 1895 roku liczba domów w tej wsi wynosiła 20 a liczba mieszkańców 107. Obszar wsi to było 509 mórg ziemi uprawnej. Zaryte należało do gminy Kłoczew.

W 1921 roku w Zarytem było 33 domy i 211 mieszkańców.



[1] „Lustracja 1564…op. cit., s. 274

[2] Tamże

[3] Tamże

[4] „Lustacja 1661….” Op. cit. , s. 174

[5] „Lustracja 1789….”  Op. cit., s. 266.